A MORTE DE SÓCRATES

No diálogo Fedón, Platón relata a morte do seu mestre, que sen dúbida tivo gran influencia na súa vida. O fragmento que segue é o final do diálogo. Podes ler en castelán toda a obra nesta ligazón.

Despois que saíu do baño leváronlle alí os seus fillos; porque tiña tres, dous moi novos e outro que era xa bastante grande, e con eles entraron as mulleres da súa familia. Falou con todos un intre en presenza de Criton, e deulles as súas ordes; deseguido fixo que se retirasen as mulleres e os nenos, e viño onde nós estabamos. Xa se aproximaba a posta do sol, porque permanecera longo intre no cuarto do baño. En canto entrou sentou na súa cama, sen ter tempo para dicirnos nada, porque o servidor dos Once entrou case naquel momento e aproximándose a el, dixo: Sócrates, non teño que dirixirche a mesma reprensión que aos demais que estiveron no teu caso. Desde que veño a advertirlles, por orde dos maxistrados, que é preciso beber o veleno, se alborotan contra min e maldinme; pero respecto de ti, desde que estás aquí, sempre me pareciches o máis firme, o máis doce e o mellor de cantos entraron nesta prisión; e estou ben seguro de que neste momento non estás enfadado comigo, e que só o estarás cos que son a causa da túa desgraza, e a quen ti coñeces ben. Agora, Sócrates, sabes o que veño a anunciarche; recibe o meu saúdo, e trata de soportar con resignación o que é inevitable. Dito isto, volveu as costas, e retirouse derramando bágoas. Sócrates, mirándolle, díxolle: e tamén eu saúdoche, amigo meu, e farei o que me dis. Vede, díxonos ao mesmo tempo, que honradez a deste home; durante o tempo que permanecín aquí veume a ver moitas veces; conducíase como o mellor dos homes; e neste momento, ¡que de verdade me chora! Pero, adiante, Criton; obedezcámosle de boa vontade, e que me traia o veleno se está machucado; e se non o está, que el mesmo o machuque.

-Penso, Sócrates, dixo Criton, que o sol aluma aínda as montañas, e que non se puxo; e cónstame, que outros moitos non beberon o veleno senón moito despois de recibir a orde; que comeron e bebido ao seu gusto e aínda algúns gozado dos praceres do amor; así que non debes apurarche, porque aínda tes tempo.

-Os que fan o que ti dis, Criton, respondeu Sócrates, teñen as súas razóns; cren que iso máis gañan, pero eu téñoas tamén para non facelo, porque a única cousa que creo gañar, bebendo a cicuta un pouco máis tarde, é facerme ridículo aos meus propios ollos, manifestándome tan ansioso de vida, que intente aforrar a morte, cando esta é absolutamente inevitable. Así, pois, o meu querido Criton, facede o que vos dixen, e non me atormentes máis.

-Entón Criton fixo un aceno ao escravo que tiña alí cerca. O escravo saíu, e pouco despois volveu co que debía fornecer o veleno, que levaba xa disolto nunha copa. Sócrates véndolle entrar, díxolle: moi ben, amigo meu; é preciso que me digas o que teño que facer; porque ti es o que debes ensinarmo.

-Nada máis, díxolle este home, que porche a pasear logo de beber a cicuta, ata que sentas que se debilitan as túas pernas, e entón déitasche na túa cama. Ao mesmo tempo alargoulle a copa. Sócrates tomouna, Equecrates, coa maior tranquilidade, sen ningunha emoción, sen mudar de cor nin de aspecto; e mirando a este home con ollo firme e seguro, como afacía, díxolle: é permitido facer unha libación cun pouco deste brebaje?

-Sócrates, respondeulle este home, só disolvemos o que precisamente se ha de beber.

-Xa o entendo, dixo Sócrates; pero polo menos é permitido e moi xusto dirixir oracións aos deuses, para que bendigan a nosa viaxe, e que lle fagan ditoso; isto é o que lles pido, e ¡oxalá escoiten os meus votos! logo de dicir isto, levou a copa aos beizos, e bebeu cunha tranquilidade e unha dozura marabillosas.

Ata entón nós tivemos forza para conter as bágoas, pero ao verlle beber e despois que houbo bebido, xa non fomos donos de nós mesmos. Eu se dicir, que as miñas bágoas correron en abundancia, e a pesar de todos os meus esforzos non tiven máis remedio que cubrirme coa miña capa para chorar con liberdade por min mesmo, porque non era a desgraza de Sócrates a que eu choraba, senón a miña propia pensando no amigo que ía perder. Criton, antes que eu, non podendo conter as súas bágoas, saíra; e Apolodoro, que xa antes non cesara de chorar, prorrumpió en berros e en saloucos, que partían a alma de cantos estaban presentes, menos a de Sócrates. Que facedes, dixo, amigos meus? Non foi o temor destas debilidades inconvenientes o que motivou o afastar de aquí as mulleres? Por que oín dicir sempre que é preciso morrer oíndo boas palabras? Mantédevos, pois, tranquilos, e dade probas de máis firmeza.

Estas palabras enchéronnos de confusión, e retivemos as nosas bágoas.

-Sócrates, que estaba paseándose, dixo que sentía desfallecer as súas pernas, e deitouse de costas, como o home ordenoulle. Ao mesmo tempo este mesmo home, que lle deu o veleno, aproximouse, e logo de haberlle examinado un momento os pés e as pernas, apertoulle con forza un pié, e preguntoulle se o sentía, e Sócrates respondeu que non. Estreitoulle deseguido as pernas e, levando as súas mans máis arriba, fíxonos ver que o corpo xeábase e endurecíase, e tocándolle el mesmo, díxonos que no momento que o frío chegase ao corazón, Sócrates deixaría de existir. Xa o baixo ventre estaba xeado, e entón descubríndose, porque estaba cuberto, dixo, e estas foron as súas últimas palabras: Criton, debemos un galo a Esculapio; non che esquezas de pagar esta débeda.

-Así o farei, respondeu Criton; pero mira se tes aínda algunha advertencia que facernos.

-Non respondeu nada, e de alí a pouco fixo un movemento. O home aquel entón descubriuno de maneira total e vimos que tiña a súa mirada fixa. Criton, vendo isto, pechoulle a boca e os ollos.

-Velaquí, Equecrates, cal foi o fin do noso amigo, do home, podemos dicilo, que foi o mellor de cantos coñecemos no noso tempo; e por outra banda, o máis sabio, o máis xusto de todos os homes.